Veilige sportomgeving: grensoverschrijdend gedrag aanpakken

Ongewenste opmerkingen, indringend staren en zelfs het achtervolgen van personen; het zijn ongemakkelijke en verontrustende ervaringen in de fitnessbranche. Terwijl je in alle rust je sportroutine wilt uitvoeren, wordt de sfeer verstoord door dit soort gedrag.

Sportscholen erkennen het belang van het aanpakken van deze problematiek en werken aan een centraal meldpunt voor ongewenst gedrag.

Samen met sportkoepel NOC*NSF en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, streeft de branchevereniging voor erkende sport- en beweegbedrijven (NL Actief) naar een veilige en respectvolle sportomgeving voor iedereen.

In dit blog richten we ons op het delen van waardevolle inzichten en aanbevelingen van gerenommeerde organisaties met betrekking tot het herkennen en bestrijden van grensoverschrijdend gedrag in sportscholen en fitnessclubs

Ons doel is om gezamenlijk bewustzijn te vergroten en bij te dragen aan een veilige  en respectvolle sportomgeving voor iedereen. Laten we samen de kennis opdoen om ongewenst gedrag effectief aan te pakken en te voorkomen.

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

In deze paragraaf leggen we de definitie van grensoverschrijdend gedrag uit en vertellen we welke vormen er zijn.

Er is sprake van grensoverschrijdend gedrag wanneer één van de partijen niet (vrijwilliger) instemt met uitingen of gedragingen van een ander. 

Bij grensoverschrijdend gedrag brengt iemand een ander schade toe op fysiek, mentaal of emotioneel vlak. Dit uit zich bijvoorbeeld in seksuele intimidatie of zelfs seksueel misbruik, pesterijen, discriminatie of agressie.

In dit blog gaan we verder inzoomen op seksueel grensoverschrijdend gedrag, omdat hier de laatste tijd steeds meer aandacht aan wordt besteed in de sportbranche. 

Verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een overkoepelende term voor allerlei vormen van gedrag, die in de volksmond vaak door elkaar worden gebruikt, zoals:

• Seksueel geweld: is wat in de wet als aanranding en verkrachting is gedefinieerd, dat wil zeggen penetratie (verkrachting) of andere seksuele handelingen (aanranding) waarbij geweld is gebruikt, dreiging met geweld of gebruik is gemaakt van een situatie of toestand waardoor iemand niet in staat was te weigeren.
• Seksueel misbruik: van een kind door een volwassene, hierbij is sprake van ongelijkwaardigheid, leeftijdsverschil of een machtsverschil.
• Seksuele intimidatie: dit is verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele betekenis, dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van een persoon wordt aangetast, in het bijzonder wanneer een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie wordt gecreëerd.

Dit zijn een aantal voorbeelden, maar dit kan zich ook op andere manieren uiten.

Verschillende vormen van seksuele intimidatie

Als fitnessprofessional is het cruciaal om seksuele intimidatie te herkennen en te voorkomen, om een veilige en inclusieve omgeving voor alle leden te garanderen.

Hieronder worden de drie categorieën van seksuele intimidatie beschreven: ongewenste verbale-, non-verbale- en fysieke intimidatie en misbruik.​​​

• Verbale intimidatie: verbale intimidatie kan zich uiten in de vorm van ongepaste opmerkingen, intieme vragen over iemands privéleven, of het ongevraagd delen van seksueel getinte ervaringen.

Dit kan ook plaatsvinden in de vorm van aanhoudende verzoeken om samen te sporten of om af te spreken buiten de sportschool, ondanks duidelijke signalen van desinteresse.

Het versturen van seksueel getinte berichten via sociale media of andere communicatiekanalen valt eveneens onder verbale intimidatie.

• Non-verbale intimidatie: non-verbale intimidatie kan zich voordoen in de vorm van seksueel getinte gebaren, het tonen van expliciete afbeeldingen, of het langdurig en indringend aanstaren van iemand. Dit soort gedrag kan leiden tot een ongemakkelijke en onveilige sfeer in de sportschool.

Denk hierbij aan het (stiekem) filmen in kleedkamers of het maken van expliciete foto’s van andere sporters.

• Lichamelijk contact: ongewenst lichamelijk contact kan variëren van ongevraagd fysiek gedrag, ongewilde aanrakingen, knijpen of strelen tot pogingen tot zoenen of andere seksuele handelingen.

Voorbeelden hiervan zijn een hand die te laag gaat bij het ondersteunen tijdens een squat, het ongepast aanraken van iemands borst bij het corrigeren van de houding tijdens een oefening of het geven van een massage op een plek die ongepast is.

Het belang van openheid over seksuele intimidatie: verontrustende cijfers

In Nederland blijft seksuele intimidatie een serieus en wijdverbreid probleem. Uit onderzoek van TNO en Movisie blijkt dat maar liefst 134.000 mensen jaarlijks ongewenste seksuele aandacht ervaren.

Dit onderzoek toont aan dat het een probleem is dat zowel mannen als vrouwen treft, hoewel vrouwen vaker het slachtoffer zijn van seksuele intimidatie.

Zo heeft 53% van de vrouwen en 29% van de mannen ooit te maken gehad met niet-lichamelijke seksuele intimidatie.

Daarnaast heeft 40% van de vrouwen en 13% van de mannen ooit te maken gehad met ongewenst lichamelijk contact.

Uit onderzoek van Plan International onder ruim 1.000 Nederlandse meisjes en jonge vrouwen tussen de 15 en 25 jaar, blijkt dat 63 procent zich beperkt voelt door seksueel ongewenst gedrag op straat, in het openbaar vervoer of tijdens het sporten.

Als reactie op deze zorgwekkende statistieken, bespreken we in dit blog de opkomende trend van sportscholen speciaal voor vrouwen.

Seksuele intimidatie in de sportwereld

In de afgelopen jaren is er binnen de sportsector steeds meer aandacht besteed aan het voorkomen van seksuele intimidatie en machtsmisbruik.

Dit is mede het gevolg van verschillende ernstige meldingen, die aanleiding gaven tot uitgebreid onderzoek naar misstanden in de sportwereld.

Dergelijke incidenten hebben geleid tot aanpassingen in het sporttuchtrecht en de manier waarop met meldingen van seksuele intimidatie en misbruik wordt omgegaan.

Enkele belangrijke veranderingen in het sporttuchtrecht zijn onder meer het laten vervallen van de verjaringstermijn, het invoeren van een meldplicht, het verbeteren van de rapportage en opvolging van meldingen en het regelmatig vragen van media-aandacht voor dit onderwerp.

Deze maatregelen zijn bedoeld om een veilige en positieve sportomgeving te creëren en om effectief te handelen wanneer er sprake is van grensoverschrijdend gedrag in de sport.

Cijfers grensoverschrijdend gedrag in de sport

Uit onderzoek blijkt dat 38% van de volwassenen in Nederland minstens één keer te maken heeft gehad met psychisch grensoverschrijdend gedrag in de sport en 11% met ongewenst fysiek gedrag.

14% heeft te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. De cijfers over seksuele intimidatie in de sport laten zien dat veel mensen hiermee te maken krijgen. Toch zouden deze aantallen in werkelijkheid nog hoger kunnen zijn.

Het Centrum Veilige Sport meldt namelijk dat 90% van het seksueel grensoverschrijdend gedrag niet wordt gemeld. Dit kan komen door angst, schaamte of gebrek aan vertrouwen in het systeem. Het is dus belangrijk om aandacht te blijven schenken aan dit onderwerp.

Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een veilige en respectvolle sportomgeving

Als fitnessprofessionals en sporters hebben we een gezamenlijke verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een veilige en respectvolle sportomgeving.

Dit betekent niet alleen het nemen van preventieve maatregelen, maar ook het herkennen van signalen en het bieden van ondersteuning aan slachtoffers.

Door bewustzijn te vergroten en samen te werken, kunnen we grensoverschrijdend gedrag in de sportsector tegengaan en zorgen voor een omgeving waarin iedereen zich veilig en gerespecteerd voelt.

Wat kan je doen als je getuige bent van grensoverschrijdend gedrag?

Hieronder vind je een lijst, samengesteld door Plan International, met diverse manieren waarop je kunt reageren:

• Anderen betrekken: spreek een verantwoordelijke aan zoals een trainer of coach en betrek andere mensen erbij. In geval van nood bel 112 om de hulp van de politie in te schakelen.
• Afleiden: richt je rechtstreek op de persoon die wordt lastiggevallen en negeer de pleger. Praat niet over de intimidatie, maar over een ander onderwerp.

Stel bijvoorbeeld een vraag over de oefening of vraag hoe laat het is, doe alsof je de persoon kent die wordt lastiggevallen of zorg  ‘per ongeluk’ voor commotie door je bidon te laten morsen of iets te laten vallen.

• Aanspreken van de pleger: blijf kalm en breng jezelf niet onnodig in gevaar.  Wanneer je opmerkt dat het slachtoffer seksueel wordt geïntimideerd, kan je het slachtoffer eerst gerust stellen door middel van oogcontact.

Wanneer de situatie het toelaat, spreek de pleger dan aan en maak duidelijk dat dit gedrag ongepast en storend is. Als je ervoor kiest om de pleger direct aan te spreken, kun je de volgende zinnen gebruiken:

“Je gedrag is onaanvaardbaar/respectloos/niet oké/…”

“Die persoon vindt het duidelijk niet leuk wat je doet, stop ermee.”

Hou het kort en ga niet in debat met de pleger. Focus je daarentegen op de persoon die wordt lastiggevallen.

• Afwachten: na afloop kun je een gesprek voeren met de persoon die werd lastiggevallen. Vraag hoe het met diegene gaat en zeg dat je het vervelend vindt dat dit diegene is overkomen.

Vraag of je iets kan doen en bied aan om mee te wachten tot het gevaar weg is en moedig het slachtoffer aan om een klacht in te dienen. Respecteer de wens van het slachtoffer om dat al dan niet te doen.

Plan International benadrukt dat niemand aangemoedigd wordt om risico’s te nemen voor zichzelf of het slachtoffer, of om een situatie met geweld op te lossen. In geval van agressie of geweld kun je het beste direct de hulpdiensten inschakelen door naar het noodnummer 112 te bellen.

Wat kan je doen als je zelf slachtoffer bent van seksuele intimidatie of grensoverschrijdend gedrag?

Ben jij slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag? Weet dan dat jij je niet hoeft te schamen en dat je hier niet zelf schuldig aan bent. 

Er zijn verschillende stappen die je kunt ondernemen om hulp en ondersteuning te krijgen:

1. Praat erover: Zoek iemand die je vertrouwt, zoals een vriend, familielid of collega, en deel je ervaring. Het uiten van je gevoelens en gedachten kan helpen bij het verwerken van de situatie.
2. Zoek professionele hulp: Overweeg om contact op te nemen met een hulpverlener, zoals een psycholoog of therapeut, die ervaring heeft met het behandelen van slachtoffers van seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag.
3. Meld het incident: Afhankelijk van de situatie en de ernst van het incident, kun je overwegen om aangifte te doen bij de politie. Zij kunnen je informeren over de te volgen procedure en eventuele juridische stappen.
4. Schakel Slachtofferhulp Nederland in: Deze organisatie biedt praktische, emotionele en juridische ondersteuning aan slachtoffers van misdrijven, waaronder seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag. Je kunt op hun website meer informatie vinden en contact opnemen voor hulp.
5. Zorg goed voor jezelf: Vergeet niet om goed voor jezelf te zorgen en aandacht te besteden aan je eigen mentale en fysieke gezondheid. Dit kan betekenen dat je voldoende rust neemt, gezond eet, en regelmatig beweegt.

Onthoud dat je niet alleen bent en dat er hulp en ondersteuning beschikbaar is. Het belangrijkste is om actie te ondernemen en te zorgen dat je de hulp krijgt die je nodig hebt om deze moeilijke ervaring te verwerken en te overwinnen.

Stappenplan voor de fitnessbranche: omgaan grensoverschrijdend gedrag

Hieronder vind je een stappenplan, gebaseerd op informatie van het College voor de Rechten van de Mens, om effectief om te gaan met seksuele intimidatie en grensoverschrijdend gedrag binnen de fitnessbranche:

Ongewenst gedrag voorkomen

Als fitnessprofessional is het essentieel om seksuele intimidatie te voorkomen en te zorgen voor een veilige werk- en sportomgeving. 

Stappenplan voor preventief beleid tegen grensoverschrijdend gedrag

• Stel samen met je personeel gedragsregels op over sociale veiligheid. Bepaal hoe men met elkaar dient om te gaan. Betrek werknemers bij het opstellen van de normen voor meer draagvlak
• Wees duidelijk over normen van sociale veiligheid. Zorg dat ze vindbaar zijn en regelmatig gecommuniceerd worden. Bespreek ze met werknemers en betrek ze in werkoverleggen en functioneringsgesprekken.
• Geef als directie en leidinggevenden het goede voorbeeld en benadruk het belang van gedragsnormen.
• Evalueer regelmatig de bedrijfscultuur met je werknemers. Dit kan bijvoorbeeld door vragen over de bedrijfscultuur op te nemen in medewerkerstevredenheidsonderzoeken.
• Maak seksuele intimidatie bespreekbaar, ook preventief, bijvoorbeeld in bijeenkomsten of werkoverleggen.
• Voer een risico-inventarisatie uit met een projectgroep bestaande uit 5 tot 8 leden, betrokkenen van je bedrijf zoals personeel, sporters, ouders en vrijwilligers. Nodig eventueel een deskundige uit en breng alle risico’s in kaart met behulp van een checklist.
• Ontwikkel beleid op basis van je risico-inventarisatie. Beschrijf wat je bedrijf doet om seksuele intimidatie te voorkomen en hoe om te gaan met meldingen of klachten.
• Wijs een vertrouwenscontactpersoon (VCP) aan voor vertrouwelijke gesprekken met leden. NL Actief beveelt aan om VCP’s in te voeren in de fitnessbranche.

5 stappen naar een veilig sportklimaat

NOC*NSF heeft een handige toolkit ontworpen voor sportbestuurders om op een eenvoudige manier inzicht te krijgen in het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag. 

Daarnaast biedt Centrum Veilige Sport Nederland diverse e-learnings, folders en webinars aan die je helpen bij het creëren van een veilig sportklimaat.

Voorbereiding op meldingen en klachten

Zelfs met een goed beleid kunnen incidenten plaatsvinden, waarover meldingen of klachten worden ingediend. Het is essentieel om hierop voorbereid te zijn.

Stappenplan voorbereiding op meldingen

1. Wijs een onafhankelijk en deskundig vertrouwenspersoon aan. Om de deskundigheid te waarborgen, is het belangrijk dat deze persoon een gespecialiseerde opleiding volgt.
2. Ontwikkel een duidelijke klachtenprocedure. Beschrijf hierin hoe werknemers en sporters melding kunnen maken van seksuele intimidatie, welke stappen er worden genomen na een melding en hoe er wordt omgegaan met vertrouwelijkheid.
3. Stel een klachtencommissie in. Deze commissie, bestaande uit onafhankelijke en deskundige leden, moet klachten onderzoeken, beoordelen en aanbevelingen doen voor passende maatregelen.
4. Communiceer de klachtenprocedure en de contactgegevens van de vertrouwenspersoon naar alle werknemers en sporters. Dit zorgt voor bewustwording en duidelijkheid over hoe men meldingen en klachten kan indienen.
5. Organiseer trainingen en workshops voor personeel en sporters over het herkennen en melden van seksuele intimidatie, om zo een veilige en open omgeving te creëren waarin iedereen zich vrij voelt om zorgen en ervaringen te delen.

Omgaan met meldingen en klachten

Bij het ontvangen van een melding of klacht over grensoverschrijdend gedrag is het cruciaal om op een correcte en empathische manier te reageren.

Volg onderstaand stappenplan om op een passende wijze te handelen bij een melding of klacht:

1. Verwijs de melder naar een vertrouwenscontactpersoon of ga zelf in gesprek met de melder. Begrijp dat het delen van ervaringen met seksuele intimidatie vaak moeilijk is en zorg daarom voor een veilige en ondersteunende omgeving.
2. Behandel ’lichte’ overtredingen van fatsoensnormen intern, bijvoorbeeld door een waarschuwingsgesprek te voeren of ordemaatregelen op te leggen. Zorg voor goede registratie en transparantie bij het nemen van deze maatregelen.
3. Schakel de politie in bij vermoedens van strafbare feiten. Een goed contact tussen de wijkagent en je bedrijf kan hierbij helpen.

Stappenplan voor het gesprek met de melder of klager:

1. Kies een veilige en discrete locatie voor het gesprek, waar anderen niet bij zijn of mee kunnen luisteren.
2. Neem voldoende tijd om het verhaal van de melder te horen en probeer zo dicht mogelijk bij hun ervaring te blijven.
3. Bied erkenning en empathie voor het gevoel van de melder, stel open vragen en luister aandachtig.
4. Weersta de neiging om direct een oordeel te vellen; focus in plaats daarvan op het verzamelen van feitelijke informatie.
5. Vermijd het maken van opmerkingen die de melder het gevoel kunnen geven dat het hun schuld is of dat ze het zelf hebben uitgelokt (victim blaming).
6. Vraag de melder wat ze hopen te bereiken met de melding of klacht en bespreek mogelijke oplossingen, waaronder eventuele mediation.

Klacht onderzoeken

Wanneer je te maken krijgt met een klacht over seksuele intimidatie in je sportschool of studio, is het essentieel om zorgvuldig onderzoek te doen.

Hieronder vind je een stappenplan om dit onderzoek op de juiste manier aan te pakken:

Stappenplan klacht onderzoeken

1. Handel snel en efficiënt: Kom direct in actie en laat de klacht niet liggen.
2. Vertrouwelijkheid waarborgen: Bespreek de zaak alleen met betrokkenen en zorg voor een discrete aanpak. Benadruk het belang van vertrouwelijkheid bij alle betrokkenen.
3. Informatie over (juridische) bijstand: Informeer zowel de klager als de aangeklaagde over hun mogelijkheden voor juridische bijstand.
4. Hoor en wederhoor toepassen: Voer een objectief en grondig onderzoek uit, waarbij zowel de klager als de aangeklaagde de kans krijgen om hun verhaal te vertellen en te reageren op elkaars versie. Focus op het verzamelen van feitelijke informatie.
5. Verslaglegging: Maak verslagen van alle gesprekken en vraag de betrokkenen om deze te ondertekenen.
6. Communiceer over het proces en de uitkomsten: Informeer de klager en aangeklaagde bij aanvang over de procedure en aan het eind over de uitkomsten van het onderzoek.

Onderzoek uitbesteden en communicatie van resultaten

Overweeg het onderzoek uit te besteden aan een externe deskundige of gespecialiseerd bureau als de situatie complex is of als onafhankelijkheid gewaarborgd moet worden.

Na het afronden van het onderzoek, koppel je de resultaten terug aan de klager en de beklaagde. Neem passende maatregelen als er sprake is van grensoverschrijdend gedrag.

Overweeg om de rest van de organisatie te informeren over de genomen maatregelen, met respect voor de privacy van beide partijen.

Nazorg en herstel

Het bieden van goede nazorg is essentieel na het afhandelen van een klacht over grensoverschrijdend gedrag. Zowel de klager als de beklaagde en de rest van de werkomgeving kunnen baat hebben bij ondersteuning om het vertrouwen en de samenwerking te herstellen.

1. Ondersteuning voor de klager: Zorg ervoor dat de klager voldoende nazorg krijgt door regelmatig te checken hoe het met hem of haar gaat en of de seksuele intimidatie is gestopt. Overweeg om professionele ondersteuning, zoals counseling of coaching, aan te bieden om de klager te helpen bij het verwerken van de ervaring.
2. Aandacht voor de beklaagde: Afhankelijk van de uitkomst van het onderzoek, kan het nodig zijn om ook de beklaagde te ondersteunen. Dit kan variëren van begeleiding bij het verbeteren van gedrag tot hulp bij het vinden van een nieuwe werkomgeving.
3. Herstel van de werkomgeving: Het is belangrijk om de omgeving te herstellen en eventuele onrust weg te nemen. Informeer het team over de genomen maatregelen en creëer draagvlak voor de terugkeer van de klager en/of de (vermeende) dader of voor acceptatie van de conclusies van het onderzoek.
4. Preventieve maatregelen: Leer van het incident en implementeer preventieve maatregelen om seksuele intimidatie in de toekomst te voorkomen. Dit kan bestaan uit het aanpassen van beleid, het aanbieden van trainingen, of het versterken van de bedrijfscultuur.

Gezamenlijke inzet voor een veilig sportklimaat

Het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag in sportscholen en studio’s is van groot belang om een veilige en respectvolle sportomgeving voor iedereen te waarborgen.

In dit blog zijn verschillende stappen besproken om deze problematiek effectief aan te pakken, waaronder het ontwikkelen van preventief beleid, het voorbereiden op meldingen en klachten, het zorgvuldig onderzoeken van klachten en het bieden van nazorg aan betrokkenen.

Om een veilig sportklimaat te creëren, is het cruciaal dat sportschoolhouders, personeel, sporters en andere betrokkenen samenwerken en hun verantwoordelijkheid nemen.

Dit houdt onder meer in dat gedragsregels worden opgesteld, vertrouwenscontactpersonen worden aangesteld en klachten serieus worden genomen en zo nodig onderzocht worden.

Deze gezamenlijke inspanningen dragen bij aan het creëren van een omgeving waarin iedereen zich veilig en gerespecteerd voelt, wat uiteindelijk resulteert in een positievere en productievere sportervaring voor iedereen.

Het is aan ons allen om deze uitdaging aan te gaan en een veilige en inclusieve sportcultuur te bevorderen.